OSSE SCHAAKVERENIGING - OSV

Dit is het tweede artikel over eindspel databases, een stokpaardje van mij. Mijn eerste artikel over dit onderwerp dateert van mei 2015 en sindsdien zijn er op dit gebied nieuwe ontwikkelingen.

Zoals genoemd in mijn vorige artikel hebben de programmeurs Zakharov and Makhnichev de Lomonosov supercomputer aan de Staatsuniversiteit van Moskou 6 maanden laten rekenen om de 7-stukken database te construeren met een grootte van 140 TB (gereed gekomen in april 2013). Echter in 2018 is een 7-stukken database geconstrueerd in een veel compactere vorm (16.7 TB), de zogenaamde Syzygy tablebase. De Chinese programmeur Bojun Guo heeft een supercomputer van $90.000 vijf maandenlang laten rekenen om deze database te maken. De Syzygy tablebase kan online worden geraadpleegd. Er wordt zelfs al nagedacht over een 8-stukken database maar dat vereist computers met 64 TB RAM en 2000 TB harde schijf (kosten ongeveer $700.000 in 2020). Je ziet hoe de vereiste grootte van het geheugen en opslag explodeert als een stuk wordt toegevoegd.

Een leuke toepassing van de 7-stukken tablebase deed zich voor in Ronde 5 van het Tata Steel Schaaktoernooi 2023 in de partij Magnus Carlsen (2859) - Nodirbek Abdusattorov (2713). Na zet 42...Df3 ontstond onderstaande stelling:

Carlsen - Abdusattorov: na 42...Df3

Veel schakers zouden misschien bovenstaande stand remise gegeven hebben. Zo niet beide GM's. In zijn annotaties bij deze partij zegt GM Rafael Leitao (vrij vertaald uit het Engels):
"Met 7 stukken op het bord, kan ik eindelijk de tablebase gebruiken, het hulpmiddel waardoor alle commentatoren niet meer in verlegenheid worden gebracht door hun analyses. Om eerlijk te zijn, nergens is dit middel nuttiger dan in een dame eindspel, het moeilijkste type eindspel in het schaken. Deze eindspelen zijn zo moeilijk dat de varianten vaak bijna onbegrijpelijk zijn. Je moet eenvoudigweg je stukken bij iedere zet op de juiste velden zetten, iets wat alleen een computer kan."

Carlsen speelde in bovenstaande stelling 43.Kh2 om de pion op g3 te verdedigen. De enige en werkelijk ook de enige zet die tot remise leidt in deze stelling is 43.De8+ volgens de eindspel database. Vaak geeft de database meerdere juiste zetten maar in dit geval was er maar één. Je zou denken: wat is mis met 43.Kh2? Zelfs de wereldkampioen vond niet de enige juiste zet. Wil wit bovenstaande stelling remise houden dan moet hij of eeuwig schaak blijven geven of de zwarte b-pion veroveren. Na 43.De8+ zijn beide opties mogelijk maar niet meer na 43.Kh2.

Op weg naar de winst had zwart nog legio zwakkere zetten kunnen doen die de partij alsnog in remise zouden doen eindigen. Er moet gezegd worden dat Abdusattorov na 43.Kh2? de partij knap tot winst heeft gebracht. Speel de partij eens na vanaf zet 43. Bij het commentaar staat steeds de beste zet uit de database. Bijna alle zetten van zwart kwamen overeen met de beste zet uit de database.

Dit soort eindspelen bezorgt menig schaker hoofdpijn temeer omdat deze vaak in de tijdnoodfase moeten worden afgewikkeld. Soms is een wat mindere zet niet meteen desastreus maar in bovenstaand eindspel duidelijk wel. Misschien is het een troost voor ons gewone schaakstervelingen dat zelfs de wereldkampioen een half punt heeft laten liggen door een zwakkere zet in het eindspel.

Oss, 23 januari 2023
Cees Timmer